Wejście do UE nie będzie miało wpływu na nasze regulacje prawne dotyczące rent i emerytur. W Unii nie istnieje żaden ponadnarodowy model zabezpieczenia społecznego, systemy w poszczególnych państwach są zróżnicowane.
Nie oznacza to jednak, że wszystko pozostanie bez zmian. Będziemy musieli skoordynować nasz system ubezpieczeń społecznych z unijnym. Jednym z filarów Unii Europejskiej jest swobodny przepływ osób. Oznacza to, że bez żadnych barier będziesz mógł poruszać się i podejmować pracę na terenie państw członkowskich UE. Unijne przepisy mają gwarantować, by tego prawa nikomu nie ograniczać ze względu na zabezpieczenia społeczne (w tym właśnie emerytalne, rentowe czy na wypadek niezdolności do pracy).
To da nam gwarancję, że mieszkając czy pracując w innym kraju członkowskim lub też zmieniając miejsca pracy w wielu krajach unijnych, będziemy mieli takie same uprawnienia, jakie posiadają obywatele państwa, do którego przyjechaliśmy.
Uwaga! Normy unijne mają pierwszeństwo przed prawem krajowym. Przykład. Przez 6 lat pracowałeś w Iraku na podstawie tzw. skierowania, za zgodą władz polskich. Twój zakład pracy został zlikwidowany, a ty przeszedłeś na wcześniejszą emeryturę po 40 latach pracy. W kraju ten okres liczy ci się do emerytury. Ale jeśli chciałbyś wyjechać z Polski na stałe do innego kraju, to zgodnie z naszym obecnym prawem okres pracy w Iraku nie zostałby uwzględniony przy wyliczaniu stażu emerytalnego. Gdy wejdziemy do Unii, masz gwarancję, że staż pracy w Iraku ci nie przepadnie.
Jednak pamiętaj: choć gdy wejdziemy do Unii większość umów wzajemnych z państwami członkowskimi przestanie obowiązywać na rzecz ogólnych zasad, to niektóre postanowienia z takich umów np. między Polską a Niemcami, Francją czy Austrią będą zachowane.
Jakie zasady obowiązują w Unii ?
U Jeśli będziesz przemieszczać się po terytorium kilku państw Unii Europejskiej, możesz podlegać prawu ubezpieczeń społecznych tylko jednego państwa - to zasada jedności stosowanego ustawodawstwa.
Dzięki niej można unikniąć sytuacji, w której ktoś pracuje w kilku krajach, ale nie jest objęty ubezpieczeniem w żadnym z nich. Albo gdy ktoś jest ubezpieczony w kilku państwach i ma w związku z tym większe uprawnienia niż osoba pracująca stale i nieprzerwanie w tym samym kraju.
U Jeśli jesteś ubezpieczony w innym kraju Unii musisz być traktowany jak jego obywatele. To zasada równego traktowania. Zabrania ona również dyskryminacji pośredniej, np. poprzez ustanowienie takich warunków nabywania praw do świadczeń ubezpieczeniowych, którym sprostać mogą jedynie obywatele danego kraju.
Uwaga!- zgodnie z normami unijnymi - różny wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn nie jest uznawany za dyskryminację.
U Twoje okresy ubezpieczenia i zatrudnienia w jakimkolwiek kraju UE będą brane pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczeń np. z tytułu emerytury lub zasiłku dla bezrobotnych. To zasada sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia i zamieszkania. Dzięki temu, jeśli w Polsce brakuje ci kilku lat pracy do uzyskania emerytury, a przepracowałeś je np. w Szwecji, zostaną one ci zaliczone, tak jakbyś przepracował je w Polsce.
Przykład. Pani Kowalska pracowała w Polsce 10 lat, po czym wyjechała do Włoch. Po 15 latach pracy we Włoszech, jako 60-latka zdecydowała się wrócić do Polski. Zgodnie z obowiązującym dziś w Polsce prawem nie przysługuje jej prawo do emerytury, gdyż pracowała zbyt krótko. Unijna zasada gwarantuje, że pani Kowalska zsumuje okresy pracy z Polski i Włoch i dzięki temu otrzyma świadczenie emerytalne.
U Jeśli zdecydujesz się spędzić swoje lata na emeryturze np. w Grecji, tam będą przesyłane twoje pieniądze, czyli emerytura. To zasada zachowania praw nabytych. Pamiętaj jednak, że gdy świadczenie wypłacane jest z innego kraju, z renty czy emerytury może być potrącona opłata pocztowa lub bankowa.
Obecnie, jeśli po przejściu na emeryturę decydujesz się mieszkać poza granicami Polski, twoje pieniądze mogą być przelewane tylko do banku w Polsce albo odbierane przez upoważnioną do tego osobę, również tylko w naszym kraju.
W którym kraju będziesz ubezpieczony?
1. Gdy pracujesz na podstawie umowy o pracę. Skoro unijna zasada mówi, że możesz być ubezpieczony tylko w jednym kraju, co zadecyduje o tym, który to będzie kraj? Co o tym decyduje?
U Przede wszystkim - miejsce pracy. Będzie się tak działo nawet wówczas, gdy mieszkasz w innym państwie albo przedsiębiorstwo, które cię zatrudnia ma siedzibę na terenie innego państwa Unii.
Przykład. U Mieszkasz w Polsce, a pracujesz w Danii dla duńskiej firmy. Będziesz objęty duńskim ubezpieczeniem i tam będzie za ciebie odprowadzana składka;
U Pracownicy urzędów państwowych będą objęci przepisami tego państwa członkowskiego, które ich zatrudnia.
Uwaga oddelegowani! Jeśli twoja firma zatrudnia cię w Polsce, ale oddeleguje cię na placówkę do innego państwa Unii na okres do 12 miesięcy, będziesz ubezpieczony w Polsce.
U Pan Kowalski został wysłany przez polską firmę, w której jest zatrudniony, do pracy we Francji. Przez 12 miesięcy będzie podlegał polskim przepisom. Gdy oddelegowanie przedłuży się, powinno już ubezpieczać go państwo, w którym pracuje. Ale jeśli pan Kowalski będzie chciał pozostać przy polskim ubezpieczeniu, musi uzyskać zgodę francuskiego odpowiednika ZUS.
U Jeśli z góry wiadomo, że twoje przejściowe zatrudnienie w innym kraju będzie trwało więcej niż 12 miesięcy, nie można mówić o oddelegowaniu. Podlegasz wtedy ubezpieczeniu w kraju w którym pracujesz.
U Pracownicy przygraniczni i sezonowi są traktowani przy ustalaniu właściwego kraju ubezpieczenia jak pracownicy oddelegowani.
2. Gdy prowadzisz działalność gospodarczą.
Jeśli będziesz ją prowadzić na terenie dwóch lub większej ilości państw członkowskich, będziesz ubezpieczony w państwie, w którym mieszkasz i prowadzisz działalność jednocześnie. Jeśli nie mieszkasz tam, gdzie pracujesz - ubezpieczysz się w kraju, w którym wykonujesz podstawową działalność.
Przykłady: U Pan Nowak mieszka w Polsce i tu prowadzi działalność gospodarczą, a jednocześnie prowadzi działalność na własny rachunek w Belgii - będzie ubezpieczony w Polce.
U Pani Kowalska mieszka w Polsce, a działalność prowadzi na terenie Hiszpanii i Grecji; siedziba jej firmy mieści się w Hiszpanii - i tam będzie podlegała ubezpieczeniu społecznemu.
Kto wyliczy twoją emeryturę
Każde państwo Unii ma inne zasady przyznawania rent i emerytur. Aby wyliczyć swoje świadczenie, będziesz musiał złożyć wniosek do odpowiedniej instytucji w tym państwie członkowskim, którego przepisom o ubezpieczeniu społecznym ostatnio podlegałeś.
Pamiętaj! Emerytura czy renta nie jest uprawnieniem przyznawanym z urzędu. Żeby je uzyskać, musisz złożyć odpowiedni wniosek. Jeżeli pracowałeś w wielu państwach, koniecznie wpisz to we wniosku. Instytucja, do której wystąpisz o przyznanie świadczenia, ma obowiązek przekazać ten wniosek do wszystkich instytucji, w których byłeś ubezpieczony w trakcie lat pracy.
Uwaga! Z wnioskiem o emeryturę warto wystąpić z wyprzedzeniem. Jeśli np. pracowałeś w kilku krajach, musisz się liczyć z tym, że twój wniosek będzie rozpatrywany dość długo.
Specjalne prawo dla nowo przyjętych
Jeśli pracowałeś za granicą i ZUS nie uwzględnił tego okresu przy wyliczaniu wysokości twojej emerytury, to po wejściu do Unii będziesz mieć dwa lata na to, by ponownie złożyć wniosek o przyznanie lub przywrócenie świadczenia. Musisz to zrobić również, gdy ZUS pomniejszył czy zawiesił twoją emeryturę, bo zdecydowałeś się mieszkać poza Polską.
Przykład. Pani Nowak pracowała w Polsce przed 1982 r. Udowodniła 10-letni okres zatrudnienia. Od 1984 do 1993 r. mieszkała w Szwecji i tam też podlegała ubezpieczeniu. Po powrocie do Polski pani Nowak wystąpiła z wnioskiem o emeryturę. ZUS odmówił jej przyznania emerytury, gdyż nie miała zgodnie z obowiązującym prawem wymaganego okresu zatrudnienia.
Po przystąpieniu Polski do Unii pani Nowak musi ponownie wystąpić o naliczenie emerytury. Wówczas - po zsumowaniu okresów pracy z Polski i Szwecji - od daty wejścia Polski do UE dostanie emeryturę. Jednak jeśli pani Nowak złoży wniosek później niż w ciągu dwóch lat od przystąpienia, przyznanie emerytury nastąpi od dnia, w którym został złożony wniosek.
