Urzędowe bazy danych
Podatki niezapłacone dobrowolnie przez podatnika urząd skarbowy ściąga w trybie przymusowym. Ma do swojej dyspozycji wiele środków egzekucyjnych. Może zablokować rachunki bankowe dłużnika, zwrócić się do jego pracodawcy o potrącenie należnej kwoty z pensji, zająć ruchomości, zlicytować nieruchomości. To tylko wybrane metody egzekwowania długów podatkowych (więcej w ramce). Możliwości jest naprawdę wiele, ale pozostają one tylko możliwościami, jeżeli nie ma z czego prowadzić egzekucji. Zadaniem osób pracujących w dziale egzekucyjnym urzędu skarbowego jest więc ustalenie majątku niesumiennego podatnika.
Najpierw sięgają po informacje, które mają "od ręki". Mowa o danych gromadzonych przez urząd skarbowy, odzwierciedlających historię działań podatkowych danej osoby czy firmy. Wiele można z nich się dowiedzieć: gdzie podatnik ma założone rachunki bankowe, gdzie i za ile pracuje, kiedy kupił samochód, jaką pobiera emeryturę, czy dostał spadek, jakie ma dochody z inwestowania na giełdzie papierowych wartościowych itp. Wiedza na ten temat opiera się przede wszystkim na zeznaniach, deklaracjach i wykazach złożonych przez podatnika, informacjach dostarczonych przez płatników (np. zakład pracy), danych uzyskanych od instytucji finansowych (np. biur maklerskich). Mając takie wiadomości, wystarczy tylko napisać zawiadomienie o zajęciu rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę czy emerytury. Te wierzytelności - o ile dłużnik je posiada - zajmowane są w pierwszej kolejności.
Urzędnicy mają również dostęp do informacji o majątku podatnika zdobytych w czasie postępowania podatkowego lub kontroli w celu zabezpieczenia spłaty podatku. W ich trakcie wolno poprosić podatnika o złożenie oświadczenia o posiadanych nieruchomościach i prawach majątkowych, mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej, oraz o rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych, na których może być ustanowiony zastaw skarbowy. Sprowadza się to do wypełnienia formularza ORD-HZ. Podatnik nie ma jednak obowiązku złożenia takiego oświadczenia.
Poszukiwanie majątku
Nie zawsze urząd skarbowy ma w swoich bazach informacje o majątku podatnika. Czasami okazują się one nieprzydatne. Ustalenie, co dłużnik posiada, należy wówczas do osób pracujących w dziale egzekucyjnym - poborców skarbowych i pracowników biurowych. Poborcy skarbowi pracują w terenie. Docierają bezpośrednio do dłużnika. Zjawiając się u niego w domu, siedzibie, miejscu wykonywania działalności gospodarczej - mogą zorientować się, co posiada. Efektem tego może być spisanie protokołu o stanie majątkowym dłużnika albo zajęcie należących do niego rzeczy , np. komputera, samochodu, telewizora.
Nie tylko wizyty poborcy skarbowego służą ustaleniu majątku podatnika. Źródłem wiedzy na ten temat są informacje uzyskane w trybie art. 36 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Na podstawie tego przepisu urząd skarbowy może - w zakresie niezbędnym do prowadzenia egzekucji - żądać od uczestników postępowania informacji i wyjaśnień oraz zwracać się o udzielenie informacji do organów administracji publicznej . Tryb ten wykorzystywany jest przede wszystkim do tego, aby z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców zdobyć dane o samochodach zarejestrowanych na dłużnika, ze starostwa powiatowego - wykaz nieruchomości, z urzędu gminy - informacje meldunkowe.
Sprawa majątku w sądzie
Środkiem, po który urząd skarbowy sięga w ostateczności, jest zwrócenie się do sądu o nakazanie podatnikowi wyjawienia majątku . Możliwość taką przewiduje art. 71 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Wykorzystuje się ją, jeżeli egzekucja podatku staje się bezskuteczna. O takim stanie można mówić wtedy, gdy zostały wyczerpane wszelkie dostępne sposoby ściągnięcia długu. Nie udało się go jednak w pełni odzyskać, a poszukiwania majątku podatnika, z którego mogłaby być prowadzona efektywna egzekucja, nie przynoszą pożądanych rezultatów. W takiej sytuacji urząd skarbowy może zwrócić się do sądu o nakazanie podatnikowi wyjawienia majątku. Wniosek w tej sprawie trafia do sądu właściwości ogólnej dłużnika.
Dłużnik wezwany przez sąd ma obowiązek przedstawić kompletny wykaz tego, co posiada. Musi wymienić należące do niego rzeczy - wskazując jednocześnie, gdzie one się znajdują - oraz podać przysługujące mu wierzytelności i inne prawa majątkowe.
W przypadku gdy dłużnik nie stawi się w sądzie bez usprawiedliwionej przyczyny, przyjdzie, ale nie złoży wykazu majątku czy odmówi odpowiedzi na zadane pytanie, sąd może ukarać go grzywną, nakazać przymusowe doprowadzenie, a nawet zastosować areszt nieprzekraczający miesiąca. O takich konsekwencjach podatnik powinien być pouczony w wezwaniu na posiedzenie.
Co fiskus może zająć?
pieniądze
wynagrodzenie za pracę
świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także rentę socjalną
rachunki bankowe
inne wierzytelności pieniężne
prawa z instrumentów finansowych w rozumieniu przepisów o obrocie instrumentami finansowymi, zapisane na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku, oraz wierzytelności z rachunku pieniężnego służącego do obsługi takich rachunków
papiery wartościowe niezapisane na rachunku papierów wartościowych
weksel
autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne oraz prawa własności przemysłowej
udział w spółce z o.o.
pozostałe prawa majątkowe
ruchomości
nieruchomości
Podstawa prawna: ustawa z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.).
