Co to jest skarga pauliańska, kiedy może zostać wykorzystana?
Skarga pauliańska umożliwia ochronę interesów wierzyciela przed wyprowadzaniem majątku przez jego dłużnika. Niejednokrotnie zdarza się, że dłużnicy, licząc się z tym, że ich majątek może zostać w przyszłości zajęty przez komornika, sprzedają jego składniki lub dokonują darowizn. Jeśli wskutek takiej czynności majątek dłużnika pomniejszy się, a z pozostałych jego składników wierzyciel nie będzie w stanie odzyskać należności, wierzyciel może wystąpić do sądu z pozwem o uznanie krzywdzącej go czynności (np. umowy sprzedaży, darowizny) za bezskuteczną w stosunku do niego.
Jakie warunki muszą być spełnione, aby wierzyciel mógł skorzystać ze skargi pauliańskiej?
Wierzyciel może skutecznie podważyć czynność prawną dokonaną przez dłużnika z osobą trzecią, jeżeli spełnionych jest kilka warunków.
Po pierwsze, dłużnik dokonał czynności prawnej z osobą trzecią z pokrzywdzeniem wierzycieli. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 K.c.). Niewypłacalność polega na braku możliwości wywiązania się ze zobowiązań finansowych. Nie musi być ona potwierdzona ogłoszeniem upadłości dłużnika. Jeśli dłużnik np. sprzedał samochód po cenie rynkowej, a za uzyskane pieniądze kupił inną rzecz, która weszła w skład jego majątku (np. maszynę), to wierzycielom trudno będzie zaskarżyć skargą pauliańską umowę sprzedaży auta. Na skutek sprzedaży samochodu majątek dłużnika nie uległ bowiem zmniejszeniu, skoro do majątku weszła maszyna o ekwiwalentnej wartości.
Po drugie, w wyniku tej czynności osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową.
Po trzecie, dłużnik dokonując czynności prawnej działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W praktyce oznacza to, że wierzyciel powinien wykazać, że dłużnik zdawał sobie sprawę z konieczności spłacenia wierzycieli oraz z tego, że usuwając część swojego majątku uniemożliwia wierzycielom odzyskanie pieniędzy. Jeśli dłużnik dokonał darowizny na rzecz osoby trzeciej, to wierzyciel ma ułatwione zadanie. Gdy w chwili dokonywania darowizny był niewypłacalny lub stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny, to domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 529 K.c.). To dłużnik broniąc się będzie zatem musiał wykazać, że dokonując darowizny nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Po czwarte, osoba trzecia, która uzyskała korzyść wskutek czynności dłużnika działała w złej wierze: wiedziała, lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Tę okoliczność także musi udowodnić wierzyciel, co nie jest łatwe. Dlatego wprowadzono korzystne dla wierzycieli domniemania. Dotyczą one sytuacji, gdy osobą trzecią, która uzyskała korzyść z czynności prawnej dokonanej z dłużnikiem, jest osoba pozostająca z dłużnikiem w bliskim stosunku lub przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych. Domniemywa się wtedy, że osoby te wiedziały, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wierzyciel nie będzie więc musiał tej okoliczności udowadniać. Osoba trzecia może jednak domniemanie obalić - musi ona w tym celu udowodnić, że nie wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Jaki jest termin na złożenie skargi pauliańskiej?
Na złożenie skargi pauliańskiej, czyli wystąpienie z pozwem o uznanie czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną, wierzyciel ma pięć lat, licząc od dnia dokonania kwestionowanej czynności (np. zawarcia umowy). Nie ma przy tym znaczenia, kiedy wierzyciel o tej czynności się dowiedział.
Na czym polega złożenie skargi pauliańskiej, jakie są jej skutki?
Skorzystanie przez wierzyciela ze skargi pauliańskiej polega na złożeniu w sądzie pozwu. Stroną pozwaną będzie osoba trzecia, która z dłużnikiem dokonała czynności prawnej, której uznania za bezskuteczną żąda wierzyciel. W pozwie żąda się ustalenia przez sąd, że czynność prawna (np. wskazana w pozwie umowa darowizny nieruchomości) dokonana przez pozwanego z dłużnikiem jest bezskuteczna w stosunku do powoda (czyli osoby, która złożyła pozew).
Jeśli sąd taki pozew uwzględni, nie oznacza to, że zakwestionowana czynność prawna będzie traktowana jako nieważna. Pozostanie ona ważna, ale będzie bezskuteczna wobec tego wierzyciela, który ją zaskarżył. W konsekwencji wierzyciel odzyskując długi od swojego dłużnika będzie mógł prowadzić egzekucję także ze składników majątkowych należących do osoby trzeciej. Chodzi tu o te składniki, które weszły do majątku osoby trzeciej w wyniku zawarcia przez nią z dłużnikiem zakwestionowanej przez wierzyciela czynności (np. z nieruchomości będącej przedmiotem darowizny skutecznie zaskarżonej skargą pauliańską).
Prowadzę działalność gospodarczą. Trzy lata temu podarowałem synowi nieruchomość. Moja firma była wtedy w dobrej sytuacji finansowej. W ubiegłym roku wskutek bankructwa kluczowego kontrahenta moja firma popadła w długi. Czy moi wierzyciele będą mogli zakwestionować darowiznę, którą udzieliłem synowi?
Wierzyciele musieliby udowodnić, że Czytelnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, czyli umyślnie wyprowadził ze swojego majątku pewne jego składniki, aby przyszli wierzyciele nie mieli z czego odzyskać swoich należności. Ochronę przyszłych wierzycieli za pomocą skargi pauliańskiej przewiduje art. 530 K.c. Stawia on jednak wierzycielom dodatkowe warunki, m.in. konieczność wykazania, że dłużnik dokonując kwestionowanej czynności działał z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. W opisanej sytuacji skuteczne złożenie skargi pauliańskiej jest mało prawdopodobne.
