Skąd właściwie człowiek wie, gdzie jest? Jak orientujemy się, gdzie znajdujemy się w przestrzeni i jak się w niej przemieszczamy? Jak wreszcie gromadzimy informacje, które pozwalają nam odnaleźć drogę gdy znowu znajdziemy się w tym samym miejscu? Tegoroczni nobliści - John O'Keefe oraz May-Britt Moser i Edvard I. Moser - odkryli właśnie nasz wewnętrzny "system GPS" znajdujący się w mózgu. Jest on ściśle związany z wyższymi funkcjami poznawczymi.
Nagroda Nobla z medycyny 2014 www.nobleprize.org www.nobleprize.org
W 1971 roku John O'Keefe odkrył pierwszy element tego systemu pozycjonowania. To komórki nerwowe znajdujące się w hipokampie, które zawsze aktywowały się, gdy badane szczury znajdowały się w określonym punkcie pomieszczenia. Inne grupy komórek stawały się aktywne, gdy szczury były w innych miejscach. O'Keefe stwierdził, że muszą to być właśnie elementy tworzące mapę przestrzenną.
Ponad 30 lat później, w 2005 roku, May-Britt Moser i Edvard I. Moser odkryli kolejny element tego systemu. To komórki nazwane przez nich "komórkami siatkowymi", które tworzą układ pozwalający na precyzyjne określanie położenia i odnajdywanie drogi.
Odczuwanie położenia w przestrzeni ma kluczowe znaczenie dla naszego istnienia. To jedna z najważniejszych informacji płynących z otoczenia. W mózgu dane dotyczące obecnego położenia łączone są z poczuciem przebytej odległości i wiedzą o poprzedniej pozycji.
Właśnie hipokamp i komórki odpowiedzialne za położenie w przestrzeni są tymi, które ulegają szybko uszkodzeniom w chorobie Alzheimera. To dlatego cierpiący na nią często gubią się, czują się zdezorientowani i nie potrafią znaleźć drogi. Badania noblistów dają nadzieję na pogłębienie wiedzy na temat tej choroby i jej przebiegu.
Tegoroczny nobel znowu jest zaskoczeniem - wśród licznych przewidywań nie wymieniano nazwisk laureatów, a temat "wewnętrznego GPS" nie należał do gorących w ostatnich latach. To kolejna, po zeszłorocznej nagrodzie za transport komórkowy, okazja do wyróżnienia naukowców zajmujących się badaniami podstawowymi, które trudno bezpośrednio przełożyć na ratowanie życia leczenie chorób. Jednak, jak podkreśla komitet noblowski, te odkrycia mają fundamentalne znaczenie dla zrozumienia działania naszego mózgu i określenia tego, jaką rolę pełnią różne jego części.
Nobliści z dziedziny medycyny
John O'Keefe to urodzony w 1939 roku Amerykanin mający też brytyjskie obywatelstwo. Doktorat z psychologii fizjologicznej zrobił na McGill University w Kanadzie w 1967 roku. Obecnie jest dyrektorem Sainsbury Wellcome Centre in Neural Circuits and Behaviour na University College w Londynie.
May-Britt Moser urodziła się w Norwegii w 1963 roku. Studiowała psychologię na Uniwersytecie w Oslo. Obecnie jest dyrektorem Centre for Neural Computation w Trondheim.
Edvard I. Moser urodził się w 1962 roku w Norwegii. Doktorat z neuropsychologii obronił na uniwersytecie w Oslo w 1995 roku. Obecnie jest dyrektorem Kavali Institute for System Neuroscience w Trondheim.
Kilka liczb na temat nagrody Nobla:
Od 1901 do 2014 roku wręczono 105 nagród Nobla z fizjologii i medycyny.
38 z tych nagród wręczono pojedynczemu laureatowi.
Tylko 11 kobiet otrzymało nagrodę Nobla z medycyny lub fizjologii.
Najmłodszy laureat nobla z medycyny lub fizjologii miał 32 lata. To odkrywca insuliny, Frederick G. Banting, nagrodzony w 1923 roku.
Najstarszy laureat miał 87 lat - był nim Peyton Rous nagrodzony w 1966 roku za odkrycie wirusuów indukujących powstawanie guzów.
Średnia wieku laureatów nagrody Nobla z medycyny lub fizjologii to 58 lat.
