Jak manipulując zwrotami VAT uzyskać nadwyżkę budżetową?
Jak wiadomo, Polska pierwszy raz po 1990 roku ma nadwyżkę budżetową. Sam fakt, że to pierwszy raz powoduje, że trudno jest pojąć, co się właściwie stało i jak to możliwe. Rząd, tłumacząc obecną sytuację, na pierwszym planie stawia znaczący wzrost wpływów z podatku VAT i dodaje, że to efekt ograniczenia szarej strefy. Faktycznie, po sześciu miesiącach tego roku dochody budżetowe z VAT są aż o 17,5 mld PLN większe niż rok temu.
Ten ogromny wzrost, który widać w budżecie, jest jednak w większości efektem manewru ze zwrotami VAT.
Podatek VAT płacą przedsiębiorcy jako część przychodu ze sprzedaży (najczęściej 23 procent, chociaż są też stawki 8 i 5 procent), ale potem fiskus część tego podatku im zwraca (najczęściej 23 procent od wartości towarów/półproduktów, które firma musiała kupić, aby wytworzyć swój produkt). Państwo na ten zwrot ma zwykle 60 dni (chociaż w niektórych przypadkach to 25 dni, a przepisy dopuszczają też 180 dni – generalnie VAT jest pieruńsko skomplikowany).
Co ważne - wpływy pokazywane w budżecie, to VAT już po uwzględnieniu zwrotów. To oznacza, że nawet w sytuacji, w której dochody z podatku VAT są takie same jak rok wcześniej, ministerstwo finansów można uzyskać wrażenie, że wpływy z VAT do budżetu rosną. Wystarczy, że w danym miesiącu zmniejszy kwotę zwrotów. A jeśli kwoty te będzie się stopniowo zmniejszać w każdym miesiącu, to może to umożliwić nawet osiągnięcie nadwyżki budżetowej. Taką właśnie sytuację mamy w tym roku.
Ponad 10 miliardów złotych różnicy
Ministerstwo Finansów podało, że po czerwcu kwota wszystkich zwrotów VAT od początku roku to 37,95 mld PLN. Rok temu wartość zwrotów w pierwszym półroczu wynosiła 48,14 mld PLN. Różnica wynosi więc 10,18 mld PLN. To więcej niż wynosi nadwyżka budżetowa (niecałe 6 mld PLN). Gdyby więc fiskus zwracał VAT należny przedsiębiorcom w takim samym tempie, co rok temu, to w budżecie zamiast nadwyżki byłby jednak deficyt. Bo dochody budżetowe byłyby o 10,18 mld PLN mniejsze.
Czyli we tegorocznym wzroście dochodów z VAT o 17,5 mld PLN aż 10,2 mld PLN to efekt zwrotów podatku. Tego właściwego wzrostu pozostaje tylko 7,3 mld PLN.
Wzrost dochodów z VAT w 2017 dane: Ministerstwo Finansów, obliczenia własne
Czy to coś nowego?
Generalnie można przyjąć, że w gospodarce, w której nieustannie rośnie PKB i konsumpcja coraz większe powinny być też wpływy z VAT, ale także w podobnej skali zwroty VAT. Jednak nie zawsze tak się dzieje. W 2015 roku aż w pięciu miesiącach zwroty były mniejsze niż rok wcześniej. Ale w skali całego roku fiskus zwrócił firmom minimalnie więcej niż w 2014. Tak samo było w 2016, tyle, że kwota zwrotu od tego z 2015 była większa nie minimalnie, ale znacząco. Głównie dzięki ogromnym zwrotom z grudnia 2016, do którego jeszcze wrócimy.
2017 wygląda inaczej. Nie mieliśmy jeszcze ani jednego miesiąca ze zwrotem większym niż rok temu. W efekcie wartość zwrotów VAT liczona za ostatnie minione 12 miesięcy spadła właśnie do poziomu najniższego od kilku lat. W 2016 były to zwykle okolice 95 mld PLN, teraz to już kwota poniżej 90 mld PLN.
Zwroty podatku VAT dla przedsiębiorców, w ujęciu dwunastomiesięcznym dane: Ministerstwo Finansów, obliczenia własne
Spada też udział zwrotów w wartości ogólnej płaconego VAT (tego przed zwrotami). W 2015 i 2016 to były okolice 42-43 procent. Teraz to już tylko 38 procent.
Udział zwrotów naliczonego VAT w łącznych wpływach z podatku VAT dane: Ministerstwo Finansów, obliczenia własne
A może tak właśnie wygląda ograniczanie szarej strefy?
Może to właśnie efekt uszczelnienia? Nie da się tego wykluczyć, ale 2016 pokazał coś innego. Przez 11 miesięcy trwał zachwyt, bo wpływy z VAT miesiąc po miesiącu znacząco rosły, a rząd tłumaczył to tym, że uszczelnianie systemu działa. A potem w grudniu rząd postanowił oddać firmom dwa razy więcej niż zwykle.
Wartość zwrotów była rekordowa, za to wykazany w budżecie wpływ z VAT za grudzień aż o 50 procent mniejszy niż rok wcześniej. W efekcie dochody z VAT za cały 2016 były większe od tych z 2015 zaledwie o 2,8 procent. Był to wzrost mniejszy od wzrostu PKB, czyli w 2016 żadnego uszczelnienia jednak nie było.
Skoro w grudniu czar pryska, to po co to wszystko?
Dane budżetowe za grudzień zawsze publikowane są ze sporym opóźnieniem. Publiczność już skupia się na tym co się będzie dziać w roku kolejnym, a ministerstwo finansów zwykle podaje w końcu dane za cały rok. Nie każdemu się chce z tych danych wyciągać to, co działo się akurat w grudniu.
Z punktu widzenia propagandowego opłaca się więc przez cały rok kreować wizerunek skutecznego uszczelniania systemu podatkowego. Można to powtarzać 11 razy, co miesiąc, od stycznia do listopada. Grudniowe dowody na to, że to jednak nieprawda, łatwo potem przegapić.
Warto też pamiętać, że wicepremier Morawiecki potrzebuje tych efektownych danych nie tylko po to, aby zachwycać ekonomistów i społeczeństwo, ale także po to (może nawet przede wszystkim), aby robić wrażenie na swoich mocodawcach, przede wszystkim na prezesie PiS. Dzięki temu jego pozycja polityczna w rządzie jest zapewne mocniejsza. Takie działanie może więc mieć także głęboki sens polityczny.
Po co w takim razie niszczyć wcześniejszy efekt zwiększonymi zwrotami w grudniu?
Jeśli budżet zakłada na przykład 59 mld PLN deficytu, a po listopadzie ten deficyt wynosi np. 10 mld PLN, to w grudniu można wszystko wszystkim zwrócić i zwiększyć w ten sposób deficyt np. do 25 mld PLN. To i tak będzie znacznie mniej niż wskazywał harmonogram budżetowy, więc i tak będzie można ogłosić sukces.
A z drugiej strony po takim grudniowym pozbyciu się zaległych zwrotów, które stopniowo narastały przez cały rok, od stycznia znów będzie można zacząć to samo. Znów dzięki zmniejszaniu zwrotów będzie można przez kolejne miesiące uzyskiwać wspaniałe przyrosty budżetowych dochodów z VAT.
Według oficjalnych danych dochody z VAT na przykład w lutym tego roku były o 80 procent większe niż rok temu. Gdyby nie różnica w zwrotach wzrost wynosiłby jednak tylko 9 procent. Między kwietniem a czerwcem VAT oficjalnie rósł o 16-17 procent. Bez efektu zwrotów byłby to jednak wzrost tylko o 5 - 7 procent.
Dynamika dochodów z VAT: oficjalna i z uwzględnieniem zwrotów dane: Ministerstwo Finansów, obliczenia własne
Licząc od początku roku wpływy z VAT oficjalnie wzrosły o 28 procent, ale nie licząc sztuczki ze zwrotami tylko o 7 procent. Ale po co pokazywać nudne plus 5 czy plus 7 procent, skoro przez cały rok może być plus 20 procent, a potem tylko w grudniu potężny, ale za to jednorazowy spadek w ramach corocznego resetu zwrotów. Na koniec per saldo wychodzi to samo, ale efekt medialny przez większość roku znacznie lepszy. Tak można co roku.
Ale skoro deficyt i tak będzie mniejszy od zakładanego, to w czym problem?
Problem tkwi w roku 2018. W tym roku bez sztuczki ze zwrotami VAT nie byłoby nadwyżki, ale deficyt i tak faktycznie byłby znikomy. To dlatego, że w tym roku mamy ogromny zastrzyk w postaci blisko 9 mld PLN - to ubiegłoroczny zysk NBP. Do tego rząd zupełnie nie zwiększa wydatków. Dziś licząc za ostatnie 12 miesięcy są one nawet mniejsze niż na koniec 2016 roku.
Ale w 2018 wydatki będą musiały wzrosnąć, z powodu przesunięcia wieku emerytalnego. Zwiększone koszty w systemie emerytalnym są szacowane na około 10 mld złotych. Z kolei po stronie dochodów zapewne nie będzie już zysku z NBP. Ten zysk to zwykle efekt zwiększenia wartości rezerw walutowych. Pojawia się on jednak tylko wtedy, gdy złoty słabnie. Tak było w 2016, ale w 2017 złoty się wyraźnie umacnia. Zysku z NBP może więc w ogóle nie być.
Sytuacja fiskalna może więc być o około 19 mld PLN gorsza niż w tym roku. To może grozić kłopotami, a aby ich uniknąć rząd może spróbować przenieść część przyszłorocznego dużego deficytu na ten rok, bo w tym roku deficyt będzie mały. Jak to zrobi? Tak samo jak w 2016. Pod koniec roku zresetuje wszystkie zwroty i zrobi miejsce na ich dalsze zmniejszanie w 2018. To, co w tym roku jest ciekawym zabiegiem wizerunkowym, w przyszłym roku być może będzie już smutną koniecznością.
