Obserwowane od prawie 30 lat trendy procesów demograficznych wskazują, że sytuacja ludnościowa Polski jest trudna. W najbliższej perspektywie nie można spodziewać się znaczących zmian gwarantujących stabilny rozwój demograficzny
- pisze GUS w swojej najnowszej analizie "Sytuacja demograficzna Polski do roku 2022". Urząd nie podaje jakichś nowych, przełomowych danych, ale opracowanie punktuje i referuje to, w jak poważnym kryzysie demograficznym znajduje się Polska i że wygrzebanie się z niego przynajmniej w najbliższych dziesięcioleciach jest niemożliwe.
Liczba urodzonych dzieci spada na łeb na szyję
Po pierwsze - urodzenia. Ich liczba leci na łeb na szyję. Analiza GUS kończy się na 2022 r., w którym urodziło się w Polsce ok. 305 tys. dzieci (najmniej w historii), ale wiemy już, że w pierwszej połowie 2023 r. na świat przyszło tylko ok. 139,4 tys. noworodków. Gdyby druga połowa roku przyniosła podobne dane, cały rok zamknęlibyśmy poniżej 280 tys. nowych dzieci.
Przyczyny? Po pierwsze - coraz mniej kobiet w wieku rozrodczym. Po drugie - spadający wskaźnik dzietności, czyli liczba dzieci, które kobieta przeciętnie urodzi w swoim życiu. W 2022 r. wyniósł on 1,26. To oznacza, że na każde 100 kobiet w wieku 15-49 lat przypada ok. 126 urodzonych dzieci. Stabilny rozwój demograficzny kraju gwarantuje liczba ok. 210-215 dzieci.
Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim z odkładania na później przez młodych ludzi decyzji o założeniu rodziny (proces ten został zapoczątkowany w latach 90. XX wieku), a następnie o posiadaniu mniejszej liczby dzieci lub nawet o samotnym życiu
- wyjaśnia GUS, choć to tylko jedna z wielu przyczyn niskiej (a w ostatnich latach jeszcze wyraźnie spadającej) dzietności w Polsce. Generalnie jednak to odsuwanie w czasie posiadania dzieci widać dobrze na liczbach. Jak zauważa GUS, w latach 1990–2022 udział matek w wieku co najmniej 30 lat podwoił się i stanowią one 55 proc. kobiet, które urodziły dziecko w 2022 r.
Zmiany wzorca płodności kształtują średni wiek matek w chwili rodzenia. W konsekwencji wzrostu płodności w starszych grupach wieku rozrodczego nastąpiło podwyższenie mediany wieku kobiet rodzących dziecko, która w 2022 r. wyniosła 31 lat wobec ok. 26 lat w latach 1990–2000. W tym okresie zwiększył się także - o 6 lat - średni wiek urodzenia pierwszego dziecka - w 2022 r. wyniósł prawie 29 lat
- relacjonuje urząd.
Stan depresji urodzeniowej trwa już prawie 30 lat - od 1990 r. wielkość współczynnika dzietności kształtuje się poniżej 2, czyli nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń. (...) Odnotowany w 2022 r. spadek liczby urodzeń potwierdza, że Polska wkroczyła w okres kolejnego kryzysu demograficznego (który miał już przejściowo miejsce w latach 1997–2007), ale obecny prawdopodobnie może mieć charakter dłuższej tendencji
- konstatuje GUS.
Warto też zwrócić uwagę, że polskie liczby urodzeń coraz mocniej "napędzają" obcokrajowcy. W 2022 r. spośród ok. 305,1 tys. dzieci urodzonych w Polsce, ponad 16,7 tys. stanowiły dzieci cudzoziemek (mieszkających w Polsce za stałe). To już ok. 5,5 tys. wszystkich urodzeń. Oczywiście to przede wszystkim dzieci Ukrainek (13,7 tys. w 2022 r.).
Dla porównania, jeszcze w 2020 r. cudzoziemki urodziły w Polsce ok. 7,9 tys. dzieci (ok. 2,2 proc. wszystkich), a w 2015 r. ok. 1,7 tys. (ok. 0,5 proc. wszystkich).
Społeczeństwo się starzeje, dużo więcej zgonów niż urodzeń
Niski poziom dzietności będzie też powodować dalsze starzenie się społeczeństwa, czyli wzrost udziału najstarszych osób w ogólnej populacji kraju. To oczywiście oznacza konieczność "utrzymania" przez gospodarkę rosnącej rzeszy osób w wieku poprodukcyjnym przez coraz mniej osób w wieku produkcyjnym (czyli - generalnie - zdolnych do pracy). Tylko w XXI wieku (od 2000 r.) odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w Polsce urósł z niespełna 15 proc. do niemal 23 proc., w produkcyjnym zaś spadł z ok. 61 do 59 proc. (a przedprodukcyjnym - czyli dzieci i młodzieży - z 24,4 proc. do 18,4 proc.). Te tendencje będą się tylko pogłębiać.
Oczywiście jednocześnie liczba Polaków będzie spadać - w samym 2022 r. liczba ludności Polski spadła o ponad 141 tys. osób (do 37 mln 766 tys. osób na koniec roku). A przecież nie był to najgorszy z ostatnich lat - umarło ok. 448,5 tys. osób (wobec blisko 480 tys. w 2020 r. i niemal 520 tys. w 2021 r.), o ok. 143,3 tys. więcej niż się urodziło. Ludność napływowa do Polski nie ma istotnego znaczenia dla generalnej sytuacji ludnościowej w Polsce.
Zresztą - znów wybiegając trochę poza raport GUS - tylko w pierwszej połowie 2023 r. liczba ludności Polski spadła o ok. 68 tys. osób, na co zdecydowanie największy wpływ miała duża przewagi zgonów nad urodzeniami (ok. 210 tys. zgonów vs. ok. 140 tys. urodzeń - różnica ok. 70 tys.!).
Jak wylicza GUS, ubytek naturalny w Polsce notowany jest nieprzerwanie od 2013 r. Łącznie od tamtego roku do końca 2022 r. zmarło w Polsce o ponad 565 tys. osób więcej niż urodziło się dzieci.
