Nobel 2015 z medycyny został przyznany za zwalczanie chorób, które dręczą przede wszystkim kraje rozwijające się. Irlandczyk William C. Campbell i Japończyk Satoshi Omura dostali nagrodę za odkrycie leku zwalczającego choroby wywoływane przez nicienie - m.in. słoniowaciznę i ślepotę rzeczną.
Drugą połowę nagrody otrzymała Chinka, Youyou Tu, która opracowała lek zmniejszający śmiertelność wśród pacjentów cierpiących na malarię.
Choroby wywoływane przez pasożyty dotykają dziś przede wszystkim krajów najbiedniejszych i stają się jednym z czynników powstrzymujących ich rozwój. Tegoroczni nobliści opracowali leki, które zrewolucjonizowały leczenie tych chorób.
William C. Campbell i Satoshi Omura są twórcami leku o nazwie awermektyna, którego pochodne bardzo ograniczyły skutki słoniowacizny i ślepoty rzecznej wywoływanych przez nicienie. Youyou Tu odkryła artemeter zmniejszający śmiertelność zakażonych malarią.
Ślepota rzeczna, słoniowacizna i malaria na świecie Fot. Nobelprize.org/LJ Fot. Nobelprize.org/LJ
Choroby, które udało się ograniczyć dzięki badaniom tegorocznych noblistów dotykają rocznie kilkuset milionów osób, więc znaczenie odkryć jest ogromne. Co więcej wraz z postępującym ociepleniem klimatu pasożyty wywołujące malarię pojawiać się będą w rejonach, które dotąd były bezpieczne, więc przydatność leków nie ogranicza się tylko do biedniejszych państw strefy zwrotnikowej.
Choroby wywoływane przez nicienie dotykają jednej trzeciej populacji świata, ponad dwóch miliardów ludzi. To przede wszystkim rejon Afryki Subsaharyjskiej, Południowej Azji oraz Ameryki Południowej i Środkowej. Ślepota rzeczna przenoszona jest przez muchy, których ukłucie wprowadza do krwi pasożyta. Powoduje on m.in. chroniczne zapalenie rogówki prowadzące do ślepoty.
Słoniowacizna, która dotyka ponad 100 milionów ludzi wywoływana jest przez nicienia o nazwie filaria Bancrofta przenoszonego przez komary. Rozwija się on w naczyniach limfatycznych człowieka blokując je i prowadząc do okropnych obrzęków kończyn, które stygmatyzują i okaleczają człowieka na całe życie.
Malaria jest chorobą towarzyszącą ludziom od prehistorii. Przenoszona przez komary wywoływana jest przez pierwotniaka z rodzaju Plasmodium , który atakuje czerwone krwinki. Objawami są napady powracającej, wycieńczającej gorączki, pojawiają się uszkodzenia mózgu i w wielu wypadkach śmierć.
Satoshi Omura szukał nowych szczepów tlenowych bakterii Streptomyces będących źródłami składników bioaktywnych. Wyizolował mikroorganizmy z próbek japońskiej gleby, hodował je w laboratorium i opisał tysiące takich kolonii. Z nich wybrał około 50, które zapowiadały się najbardziej obiecująco. Jedna z nich to właśnie Streptomyces Avermitillis, źródło awermektyny. Fot. Nobelprize.org/LJ Fot. Nobelprize.org/LJ
Leczenie chorób pasożytniczych
Japoński mikrobiolog Satoshi Omura wyizolował żyjące w glebie bakterie z rodzaju Streptomyces , które wytwarzają substancje bioaktywne zwalczające nicienie. Wymagało to złożonej pracy w terenie oraz żmudnej hodowli w laboratorium, dzięki której udało się wyizolować 50 najskuteczniejszych szczepów.
Odkrycie Williama C. Campbella Fot. Nobelprize.org/LJ Fot. Nobelprize.org/LJ
Pracujący w USA irlandzki badacz William C. Campbell wykorzystał szczepy Omury odnajdując ten, który wytwarza skuteczny w zwalczaniu nicieni składnik. Po wyizolowaniu i oczyszczeniu nazwany został awermektyną. Została ona chemicznie zmodyfikowana, a nową, skuteczniejszą wersję nazwano iwermektyną. Po testach na zwierzętach i ludziach okazało się, że jest bardzo skuteczna w walce z chorobami pasożytniczymi.
Youyou Tu studiowała dawną literaturę ziołoleczniczą w poszukiwaniu informacji mogących pomóc jej stworzyć nowy sposób leczenia malarii. Bylica roczna okazała się bardzo pomocna i Tu opracowała metodę uzyskiwania z niej artemeteru, który jest bardzo skuteczny przeciwko malarii. Fot. Nobelprize.org/LJ Fot. Nobelprize.org/LJ
Youyou Tu skupiła się na analizie tradycyjnej medycyny chińskiej, w której do leczenia malarii wykorzystywano roślinę, bylicę roczną. Jednak ekstrakty z niej uzyskiwane nie dawały wystarczających efektów, więc Youyou Tu skupiła się na analizie starożytnych chińskich źródeł. Dało jej to wskazówki do odkrycia, że składnikiem aktywnym jest tu związek chemiczny artemeter. Okazał się on skuteczny w zwalczaniu pasożytów, które były już odporne na inne leki stosowane przeciwko malarii. Zwalcza zarodźce w bardzo wczesnym stadium ich rozwoju, co wyjaśnia jest wyjątkową skuteczność.
Artemeter i awermektyna zasadniczo zmieniły sposób leczenia chorób, które dotykają ogromnej części ludzkości. Artemeter stosowany z innymi lekami ograniczył śmiertelność wśród chorych na malarię o 20 procent w przypadku dorosłych i 30 procent u dzieci. Dla samej Afryki oznacza to ponad 100 000 ocalonych ludzi każdego roku.
