Polska należy do krajów w czołówce niechlubnych rankingów pod względem zanieczyszczenia powietrza. W dużym stopniu odpowiadają za to tzw. niskie emisje, w tym z palenisk gospodarstw domowych. Spalając w niekontrolowanych warunkach odpady – w tym także odpady tworzyw sztucznych, które pod względem chemicznym są bardzo zróżnicowane – emitujemy do powietrza pyły i inne szkodliwe substancje, przyczyniając się do zwiększenia zanieczyszczenia powietrza i to w naszym najbliższym otoczeniu. A jednocześnie marnujemy cenny surowiec.
Zbyt cenne, by je marnować
"Plastik", czyli fachowo tworzywa sztuczne, to materiał, z którego produkuje się wyroby niezbędne w niemal każdej dziedzinie życia. Potocznie "plastiki" to też określenie odpadów tworzyw sztucznych, zwłaszcza tych najbardziej powszechnych, np. opakowań. Te odpady mają jednak wartość – poddane recyklingowi mogą zostać ponownie wykorzystane do wyprodukowania nowych wyrobów. W ten sposób realizowana może być podstawowa zasada zrównoważonego rozwoju – racjonalne wykorzystanie zasobów, pozwalające walczyć z zanieczyszczeniem środowiska i zmianami klimatycznymi. W 2019 roku w Europie w nowych produktach znalazło się 4,6 mln ton tzw. pokonsumenckich recyklatów tworzyw, a więc odzyskanych materiałów z odpadów z naszych domów, które wróciły do obiegu (1).
Aby jednak z odpadów mogły powstać nowe produkty, odpady muszą trafić nie do pieca, a do właściwego pojemnika. W Polsce, mimo zmian w prawodawstwie obowiązujących już od blisko dekady, postęp w zagospodarowaniu odpadów jest powolny. Według danych GUS w roku 2021 zebrano ok. 13,7 mln ton odpadów komunalnych, z czego z gospodarstw domowych ok. 11,7 mln ton (2). Na jednego mieszkańca przypadało średnio 360 kg zebranych odpadów komunalnych, czyli o 16 kg więcej niż w 2020 roku.
W ocenie ekspertów branży odpadowej ilość wytwarzanych odpadów komunalnych jest jednak o kilka milionów ton wyższa niż dane podawane przez GUS. Brakujące ilości to w dużej części niestety śmieci porzucone w środowisku czy spalane w gospodarstwach domowych.
Selektywnie, czyli skuteczniej
Ogromne znaczenie ma także to, do jakiego pojemnika wyrzucimy nasze odpady. Zbiórka selektywna, czyli taka, w której oddzielnie gromadzimy odpady z różnych materiałów (np. szkła, papieru, tworzyw sztucznych), to pierwszy etap do uzyskania jakościowo dobrych surowców w procesie recyklingu. W przypadku pokonsumenckich odpadów tworzyw sztucznych zbieranych selektywnie, a więc tych, które sami jako konsumenci wyrzucamy do odpowiedniego kosza, poziom recyklingu jest średnio aż 13 razy wyższy niż w przypadku odpadów wyrzuconych do śmieci "zmieszanych" (3).
Niestety nadal większość odpadów komunalnych zbierana jest właśnie w tej drugiej postaci, a tylko niecałe 40% w zbiórce selektywnej (4). W Polsce w roku 2021 poprzez zbiórkę selektywną zebrano tylko ok. 522 tys. ton odpadów tworzyw sztucznych (5).
Od odpadu do surowca
Droga od odpadu do nowego produktu zależy od tego, jaka technologia najlepiej sprawdzi się w przypadku danego materiału oraz jego nowego zastosowania. – Do lepszego zrozumienia tematu niezbędna jest krótka powtórka z chemii. Plastiki to potoczna nazwa dużej grupy różnorodnych materiałów, zbudowanych z łańcuchów polimerowych. Polimery powstają w procesie łączenia się takich samych lub różnych cząsteczek – tłumaczy dr inż. Anna KozeraSzałkowska, Dyrektor Zarządzająca Plastics Europe Polska. – Istnieje bardzo wiele rodzajów polimerów, a ich właściwości zależą nie tylko od tworzących je cząsteczek, ale i od rodzajów połączeń czy stosowanych dodatków, np. zapewniających sztywność materiału. To dzięki tej ogromnej różnorodności mają tak szerokie zastosowania. To także wpływa na konieczność doboru procesu recyklingu do rodzaju odpadów tworzyw sztucznych.
Jak wyjaśnia, na przykład poprzez recykling mechaniczny przetwarzamy odpady, z których można wydzielić pojedyncze jednorodne strumienie polimerów termoplastycznych. Odzyskany materiał wykorzystany może być do produkcji tych samych lub zupełnie innych wyrobów. Nie zawsze jednak rozdzielenie polimerów jest opłacalne czy technicznie wykonalne. – W takich przypadkach procesy odzyskiwania surowców z odpadów uzupełnić może recykling chemiczny, w którym mamy możliwość otrzymania surowca o jakości identycznej z polimerem pierwotnym. Można w nim rozdzielić strumienie odpadów o niejednorodnym składzie, zawierających różne rodzaje polimerów termoplastycznych, których w recyklingu mechanicznym nie da się łatwo rozdzielić. Takie rodzaje odpadów obecnie trafiają przede wszystkim do spalarni lub na składowiska (6) – mówi ekspertka.
Zamiast spalać, warto segregować
Z danych Plastics Europe wynika, że w dalszym ciągu spora część odpadów tworzyw w Polsce nie jest ponownie wykorzystywana w procesach recyklingu bądź odzysku – w roku 2020 na wysypiska trafiło 42% pokonsumenckich odpadów tworzyw (7). Procesom odzysku energii w instalacjach przemysłowych poddano ok. 32%, a recyklingowi mechanicznemu jedynie 27%.
– Zmiana tych proporcji wymaga z jednej strony efektywnego korzystania z dostępnych technologii, inwestowania w nowe rozwiązania i sprzyjające środowisko legislacyjne, a z drugiej zwiększonej i dokładniejszej, a więc selektywnej zbiórki odpadów przez każdego z nas – komentuje Anna Kozera-Szałkowska. Dlatego zamiast spalać, warto segregować odpady.
W ramach kampanii można bezpłatnie pobrać i wykorzystywać opracowane przez Fundację materiały edukacyjne: https://plasticseurope.org/pl/2022/12/14/dlaczego-zamiast-spalac-lepiej-segregowac-odpady/.
Nota edytorska
Plastics Europe jest ogólnoeuropejskim stowarzyszeniem producentów tworzyw sztucznych, które ma swoje biura w całej Europie. Od ponad 100 lat nauka i innowacje stanowią swoiste DNA naszej branży. Zrzeszając bisko 100 firm wytwarzających ponad 90% polimerów w Europie, postrzegamy swoją rolę jako katalizatora zmian branży tworzyw sztucznych, który poprzez otwartą współpracę z interesariuszami dostarcza bezpieczne, cyrkularne i trwałe rozwiązania. Jesteśmy zaangażowani we wdrożenie długoterminowych, pozytywnych zmian.
***
(1) Raport Plastics Europe „Tworzywa sztuczne w obiegu zamkniętym – analiza sytuacji w Europie",
https://plasticseurope.org/pl/knowledge-hub/tworzywa-sztuczne-w-obiegu-zamknietym-analiza-sytuacji-w-europie/
(2) GUS – Analizy statystyczne, Ochrona środowiska 2022
(3) Raport Plastics Europe „Tworzywa sztuczne w obiegu zamkniętym – analiza sytuacji w Europie",
https://plasticseurope.org/pl/knowledge-hub/tworzywa-sztuczne-w-obiegu-zamknietym-analiza-sytuacji-w-europie/
(4) GUS – Analizy statystyczne, Ochrona środowiska 2022
(5) GUS – Baza Danych lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL
(6) Kilka badań ocenia potencjał rozwojowy recyklingu chemicznego poprzez ocenę strumieni odpadów, których nie można poddać recyklingowi mechanicznemu:
a) Reshaping Plastics (SystemiQ – 2022): „w opracowaniu tym za surowiec do recyklingu chemicznego uznaje się trzy strumienie odpadów: odpady tworzyw sztucznych powstałe podczas recyklingu mechanicznego, straty tworzyw sztucznych w procesie sortowania oraz odpady tworzyw sztucznych zebrane i wysortowane ze strumienia odpadów zmieszanych".
b) Roadmap chemical recycling of plastics 2030 in NL (Mapa drogowa recyklingu chemicznego tworzyw sztucznych 2030 w Holandii) (VNONCW – sierpień 2020 r.): „Potencjalny surowiec do recyklingu chemicznego w Holandii jest określany na podstawie ilości, która nie jest (jeszcze) poddawana recyklingowi mechanicznemu w Holandii". Badanie koncentruje się w szczególności na materacach i plastikowych odpadach tekstylnych generowanych w Holandii, a także na zebranych odpadach opakowaniowych z tworzyw sztucznych w sąsiednich krajach (Wielka Brytania, Niemcy, Dania, Belgia) obecnie wysyłanych na składowiska lub do spalenia.
(7) Raport Plastics Europe Polska, https://plasticseurope.org/pl/knowledge-hub/tworzywa-sztuczne-w-obiegu-zamknietym-analiza-sytuacjiw-europie/
