Kończący się rok to okazja do dokonania podsumowań i porównania ich z zeszłorocznymi prognozami. Co ważnego wydarzyło się w 2011 roku? Oto nasze podsumowanie.
1. Koniec programu STS
Po trzydziestu jeden latach w lipcu tego roku nastąpił koniec programu amerykańskich wahadłowców (STS). W tę ostatnią misję promów, STS-135, wyruszył wahadłowiec Atlantis. Misja zakończyła się 21 lipca 2011 roku, w 42. rocznicę pierwszego załogowego lądowania na Księżycu. Następnie rozpoczął się proces wycofywania wahadłowców ze służby, a rolę (jedynego) transportu ludzi na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS) powierzono rosyjskiemu pojazdowi Sojuz.
Warto tu dodać, że w trakcie misji STS-134 doszło do unikalnej sesji zdjęciowej promu kosmicznego i ISS. Symbol astronautyki załogowej ostatnich trzech dekad - prom kosmiczny - na tych zdjęciach i nagraniach został przedstawiony z obecnym symbolem - Międzynarodową Stacją Kosmiczną.
2. Nowe pojazdy załogowe? Kiedy?
Wraz z końcem programu STS częściej pojawiało się pytanie kiedy Amerykanie ponownie polecą w kosmos na pokładzie własnych pojazdów. W tej chwili kilka firm prywatnych (w ramach programu CCDev) pracuje nad własnymi konstrukcjami, zaś NASA (oraz Lockheed Martin) pracuje nad kapsułą MPCV Orion. W listopadzie 2011 roku nastąpiło zatwierdzenie pierwszego bezzałogowego testu kapsuły MPCV Orion. Ta misja będzie się nazywać Exploration Test Flight-1 (EFT-1) i powinna odbyć się w 2014 roku.
3. NASA prezentuje rakietę SLS oraz kierunki eksploracji załogowej
14 września 2011 roku na specjalnej konferencji NASA zaprezentowała formalną postać nowej ciężkiej rakiety nośnej w ramach architektury SLS (Space Launch System). Dzięki tej rakiecie NASA będzie zdolna wykonywać loty załogowe poza niską orbitę wokółziemską w ramach strategii Flexible Path. Pierwszy lot testowy (bezzałogowy) powinien nastąpić pod koniec 2017 roku. Następny lot tej rakiety powinien być załogowy i być może odbędzie się już w 2018 roku. Będzie to początek programu eksploracyjnego Flexible Path, który docelowo powinien zaprowadzić człowieka na planetę Mars w okolicach 2040. roku. Jakie loty nastąpią pomiędzy tymi datami? W tej chwili trwa dyskusja na temat dwóch koncepcji lotów - Lunar First i Asteroid First.
4. Misje bezzałogowe
Rok 2011 należał do misji bezzałogowych. Sonda Dawn dotarła do planetoidy Westa, a MESSENGER wszedł na orbitę Merkurego. W lutym tego roku sonda Stardust przeleciała koło komety Tempel 1, która w 2005 roku została "zbombardowana" przez sondę Deep Impact. Misja sondy Stardust została zakończona pod koniec marca 2011 roku. W sierpniu wystartowała sonda Juno, która w 2016 roku dotrze do celu wyprawy - Jowisza. Pod koniec listopada 2011 roku nastąpił start misji Mars Science Laboratory (Curiosity), która w przyszłym roku powinna wylądować wewnątrz marsjańskiego krateru Gale.
W sierpniu tego roku, po trzech latach podróży, łazik Opportunity dotarł do krateru Endeavour - od formacji zwanej Cape York rozpoczęła się eksploracja tego krateru. Warto tu dodać, że NASA w maju tego roku wybrała do realizacji misję OSIRIS-REx. Start tej bezzałogowej wyprawy powinien nastąpić w 2016 roku. Celem OSIRIS-REx będzie zebranie około 60 gramów próbek z powierzchni planetoidy 1999 RQ36.
5. Niepowodzenia
W 2011 roku wydarzyły się także dość poważne niepowodzenia, które miały duże znaczenie dla astronautyki. 4 marca tego roku nastąpił nieudany lot rakiety Taurus XL z sondą Glory na pokładzie. Był to kolejny cios dla amerykańskiej firmy Orbital, która dwa lata wcześniej w podobnych okolicznościach utraciła innego ważnego satelitę, OCO-2. Między innymi dlatego Orbital zadecydował o zmianie nazwy innej swojej rakiety Taurus II na Antares. Także Chińczycy zaliczyli rakietowe niepowodzenie - 18 sierpnia nastąpił nieudany start rakiety CZ-2C, która rozbiła się wskutek nieprawidłowej pracy systemu silników korekcyjnych drugiego stopnia.
Nie był to udany rok dla rosyjskiej astronautyki. Wydarzyło się kilka poważnych awarii/katastrof rakiet nośnych lub górnych stopni, które stawiają pod znakiem zapytania niezawodność różnych rosyjskich systemów. 24 sierpnia nastąpiła awaria górnego stopnia rakiety Sojuz-U podczas wynoszenia bezzałogowego statku zaopatrzeniowego Progress M-12M. Spowodowało to duże zamieszanie wokół prac na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) - rozważano nawet opcję czasowego opuszczenia Stacji przez załogę ludzką. Na szczęście wykazano, że za awarią stał błąd w produkcji, a nie w konstrukcji i po październikowym starcie pojazdu Progress M-13M, a następnie listopadowym starcie kapsuły Sojuz TMA-22, ISS nie została opuszczona.
Następnie 8 listopada tego roku nastąpił start rosyjskiej misji Fobos-Grunt oraz chińskiej Yinghuo-1, na pokładzie której znajduje się polski instrument CHOMIK. Niestety, sonda utknęła na orbicie wokółziemskiej, a kolejne próby kontaktu nie przyniosły żadnych rezultatów. Prawdopodobnie w styczniu 2012 roku obie sondy, aktualnie złączone ze sobą, spłoną w atmosferze.
Ostatni nieudany rosyjski start zdarzył się kilkadziesiąt godzin temu. Rakieta Sojuz-2.1b wystartowała 23 grudnia, jednak w 421 sekundzie lotu doszło do przerwania lotu. Satelita umieszczony na tej rakiecie został utracony.
6. Rok głośnych deorbitacji
Każdego roku kilkanaście mniejszych i większych sztucznych obiektów wchodzi w sposób niekontrolowany w atmosferę Ziemi. W 2011 roku dwa z takich wydarzeń zwróciły większą uwagę na całym świecie - nie tylko wśród specjalistów. 24 września doszło do deorbitacji satelity UARS, a 23 października w atmosferę weszła sonda ROSAT. Oba satelity nie wywołały żadnych zniszczeń - spadły nad oceanami - ale wykazały, że problem niekontrolowanego spadku większych obiektów z orbity staje się coraz poważniejszy.
7. Koniec rozbudowy ISS
W 2011 roku ukończono budowę Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. W trakcie misji STS-133 dostarczono na Stację moduł PMM, pełniącego rolę orbitalnego magazynu. W trakcie kolejnej wyprawy, STS-134, na ISS dostarczono ważny instrument naukowy AMS-02, który szybko rozpoczął zbieranie danych naukowych. To były prawdopodobnie jedne z ostatnich modułów, jakie zainstalowano na ISS - kolejny (rosyjski Nauka) powinien dotrzeć na Stację najwcześniej w 2013 roku, choć ta data wciąż ulega opóźnieniu.
8. Tiangong-1 i Shenzhou-8
W 2011 roku Chiny umieściły na orbicie swój pierwszy moduł orbitalny Tiangong-1, co nastąpiło pod koniec września 2011 roku. Do tego modułu w listopadzie przycumowała (bezzałogowa) kapsuła Shenzhou-8. Był to test generalny przed spodziewaną na 2012 rok misją załogową Shenzhou-9, w trakcie której na pokład Tiangong-1 prawdopodobnie wejdą tajkonauci.
9. Egzoplanetarny rok
Ten rok z pewnością należał do badań egzoplanet. Spośród setek nowych planet pozasłonecznych na szczególne wyróżnienie zasługują małe obiekty: HD 85512 b, Kepler-22 b, Gliese 581d oraz Gliese 667C c. Spośród znanych egzoplanet są to najlepsze miejsca do zaistnienia warunków odpowiednich do powstania życia w formie, jaką znamy. Jednocześnie wykazano, że Gliese 581g nie istnieje. Sonda Kepler przesłała dane o tysiącach kandydatów na planety pozasłoneczne, wśród których jest wiele obiektów skalistych. Powstał nawet pierwszy katalog egzoplanet teoretycznie zdatnych do życia.
Rok 2011 obfitował w ważne wydarzenia astronautyczne, z których wiele miało i będzie mieć wpływ na kształt i rozwój tej dziedziny nauki i techniki w najbliższych latach. Z pewnością, ze względu na zakończenie programu STS, był to w pewnym sensie, rok przełomowy.
Dyskusja na temat podsumowania roku 2011 toczy się w wątku na Polskim Forum Astronautycznym .
