Zróżnicowanie stawek VAT na towary niewiele się od siebie różniące zachęca producentów, dostawców i sprzedawców do kombinacji. Oczywiście, chcą mieć jak najniższą stawkę VAT, po to by sprzedawać taniej i więcej. To często oznacza nierówną konkurencję, bo trudniej sprzedać niemal taki sam towar, jaki oferuje konkurent, jeśli stosuje on niższą stawkę podatku. Przed laty dużym echem odbił się pomysł producenta betoniarek, który swoje urządzenia malował na zielono i sprzedawał jako mieszalniki do pasz. Z niższym VAT, bo z betoniarek robiły się w ten sposób maszyny rolnicze.
Często w te spory wkracza fiskus, który próbuje narzucić swój punkt widzenia.
Absurd goni absurd
- W branży spożywczej toczą się największe boje między podatnikami a fiskusem o to, według jakich stawek podatku VAT rozliczać poszczególne produkty. Na przykład dlaczego musztardę należy rozliczyć z 23-proc. stawką, a sos musztardowy z 8-proc. - czytamy w raporcie „Niestrawny VAT na żywność” przygotowanym przez Grant Thornton.
Wiele lat temu głośne były spory o opodatkowanie ciastek typu delicje. Część producentów stosowała niższe stawki VAT niż pozostali, bo inaczej nazywała swoje ciastka. To wystarczało. Różne kombinacje związane były też ze sprzedażą kawy. Ot, choćby dodanie mleka, czyniło z kawy napój mleczny, z niższą stawką podatku.
Takich absurdów jest więcej. Zebrała je firma Grant Thornton. Przykłady? Chipsy ziemniaczane - 8 proc. VAT, chipsy kukurydziane 23 proc. Brzoskwinia 5 proc., banan 8 proc. Kawa zbożowa 8 proc., kakao 23 proc. Wspomniane wody: mineralna 8 proc., źródlana 23 proc. VAT.
Podatkowe absurdy w VAT na żywność Grant Thornton
Według Grant Thornton w 2015 r. podatnicy 1825 razy pytali we wnioskach o interpretacje indywidualne przepisów o stawki VAT od produktów żywnościowych. W 2016 r. takich pytań było 1193. Wyjaśnienia niestety nie zawsze są precyzyjne. Grant Thornton podaje przykład ciągle nierozstrzygniętej ostatecznie sprawy producenta lodów - lizaków wodnych, któremu fiskus podważył prawo do stosowania stawki 5-proc. twierdząc, że przedmiotem dostawy jest… napój, a nie lody. Organy podatkowe przegrały wprawdzie batalię przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym, ale w międzyczasie przedsiębiorca zbankrutował.
- Zdarza się, że interpretacje wprowadzają więcej zamieszania niż pożytku. A ponieważ zgodnie z orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Sprawiedliwości UE, produkty podobne powinny być opodatkowane w taki sam sposób, urzędnicy piszący interpretacje stosują niezłą ekwilibrystykę, żeby udowodnić odmienność produktów, która uzasadniałaby zastosowanie innych stawek - czytamy w raporcie.
Kilka przykładów.
Dlaczego musztarda ma inną stawkę niż sos musztardowy? Bo jest… zdrowsza.
Interpretacja fiskusa: „Musztarda gotowa jest w odróżnieniu od sosu musztardowego i innych sosów, majonezów, ketchupów uznawana za przyprawę o walorach leczniczych, jak również jest polecana przez dietetyków ze względu na niskokaloryczność i inne właściwości prozdrowotne. Natomiast sosy musztardowe zawierają oleje, mączkę gorczycy, a także zagęstniki i substancje smakowe, które są postrzegane jako mniej zdrowe i niepożądane w produktach spożywczych”.
Dlaczego pomarańcza ma inną stawkę niż jabłko? Bo nie da się zrobić z niej… szarlotki
Interpretacja fiskusa: „Robiąc przetwory (np. kompoty) klient zapewne nie dokona zakupu mandarynek, czy bananów, ale wybierze śliwki, gruszki, jabłka. Owoce stanowić mogą składnik różnego rodzaju ciast i deserów. Chcąc upiec szarlotkę klient wybierze jabłka, a nie pomarańcze. I to bez względu na porę roku.”
Dlaczego jedne wafle mają inną stawkę niż inne? Bo są… inne
Interpretacja fiskusa: „Wbrew twierdzeniu Wnioskodawcy, wafle których zawartość wody nie przekracza 10 proc. masy, różnią się od wafli, których to zawartość wody przekracza 10 proc. zawartości wody w masie”.
- Skomplikowany system zwiększa ryzyko prowadzenia biznesu i wymaga większych nakładów czasu na analizę i właściwe stosowanie przepisów przez podatników - twierdzi Grant Thornton. I proponuje ujednolicenie stawek VAT na żywność.
Jednolite 5 proc. VAT na żywność nie tak drogie dla budżetu
Dziś mamy trzy stawki VAT. Podstawowa to 23 proc. Na żywność przetworzoną stawka wynosi 8 proc., a na nieprzetworzoną 5 proc.
- Obecnie największa część wydatków na żywność, aż 69 proc., dotyczy produktów opodatkowanych stawką 5-proc. Na produkty opodatkowane stawką 8-proc. wydajemy znacznie mniej - policzyli eksperci Grant Thornton.
Według nich stawka podstawowa 23-proc. stosowana jest do zaledwie niespełna 15 proc. wartości sprzedaży w kategorii żywność i napoje bezalkoholowe. Natomiast pod stawkę 8-proc. podpada nieco ponad 16,5 proc. wartości tej sprzedaży.
Dlatego zdaniem Grand Thornton, gdyby stawkę 8-proc. zlikwidowano i całą żywność i napoje bezalkoholowe objęto jednolitą stawką 5-proc., dochody budżetu państwa spadłyby jedynie o ok. 529 mln zł.
- Zamiana stawki 8 proc. na 5 proc. dla produktów żywnościowych i napojów bezalkoholowych oznaczałoby dla budżetu koszt maksymalnie kilkuset milionów złotych. Przy wpływach VAT na zakładanym na 2017 r. poziomie 143,5 mld zł, to bardzo niewielka kwota, tymczasem korzyść dla przedsiębiorców byłaby ogromna - skomentowała Małgorzata Samborska, doradca podatkowy w Grant Thornton, lider zespołu doradztwa dla branży spożywczej.
Grant Thornton porównał ten ubytek także z pełnymi dochodami budżetu. Te zaplanowane są w 2017 r. na 325,4 mld zł. Wspomniany ubytek wywołany zastąpieniem stawki 8-proc., stawką 5-proc., sięgnąłby więc 0,17 proc. tej kwoty. - Wydaje się niemal niezauważalny - oceniają eksperci Grant Thornton.
Koszty ujednolicenia VAT na żywność Grant Thornton
Firma policzyła też, że gdyby taką obniżką objąć także usługi gastronomiczne, to koszt takiej reformy podskoczyłby do 1,5 mld zł rocznie. Przy objęciu całej żywności, także tej, która ma dziś 23 proc. VAT (ale bez napojów bezalkoholowych) stawką 5-proc., kasa państwa straciłaby niemal 1,7 mld zł, z napojami prawie 3 mld zł. Gdyby natomiast jednolita stawka VAT na żywność i napoje bezalkoholowe miała wynosić 8-proc., to dochody budżetu byłyby wyższe niż dziś - o niespełna 218 mln zł rocznie.
Czy są szanse na reformę w którymś z tych wariantów? Rząd nic o tym nie mówi. Ale przy budżecie dociśniętym wydatkami socjalnymi, przede wszystkim na program 500+ i obniżkę wieku emerytalnego, może to być bardzo trudne.
