Trwa tydzień noblowski. W poniedziałek przyznano nagrodę z dziedziny medycyny, a we wtorek z fizyki. W środę Komitet Noblowski ogłosił zwycięzców z dziedziny chemii. W czwartek poznamy nazwisko laureata literackiej Nagrody Nobla, a w piątek zdobywcę pokojowego Nobla. W następnym tygodniu w poniedziałek poznamy laureata lub laureatów tzw. ekonomicznego Nobla.
Nobel z chemii przyznany
Za odkrycie i syntezę kropek kwantowych noblem z chemii w 2023 roku uhonorowano Moungiego G. Bawendiego, Louisa E. Brusa oraz Aleksieja Ekimova. Kwantowe kropki są odkryciem z zakresu nanotechnologii. Są tak małe, że przez wiele lat uważano, że mogą w ogóle nie istnieć. Po raz pierwszy kwantowe kropki zaobserwowali tegoroczni laureaci Louis Brus oraz Aleksiej Ekimov. Kropki kwantowe znajdują zastosowanie w ekranach telewizorów i w mapach LED. Używa się ich także w medycynie, neurochirurgowie korzystają z nich podczas usuwania tkanki nowotworowej.
Tegorocznych laureatów chemicznego nobla poznaliśmy kilka godzin wcześniej przed ogłoszeniem wyników, gdy do prasy przypadkowo rozesłano notę prasową. Komitet Noblowski twierdził, że była to pomyłka i formalnie decyzja jeszcze nie zapadła.
Wyróżnienia, ufundowane przez szwedzkiego przemysłowca Alfreda Nobla, przyznaje Królewska Szwedzka Akademia Nauk, za dokonanie najważniejszego odkrycia lub opracowanie wynalazku w tej sferze nauki. Zwycięzcy otrzymują medale z wizerunkiem Alfreda Nobla, kaligrafowane dyplomy oraz nagrody pieniężne. W tym roku ich wartość wynosi nie 10, jak dotychczas, a 11 milionów koron, czyli prawie 4 i pół miliona złotych, w każdej z sześciu dziedzin.
Nobel z chemii przyznany już ponad 100 razy. Polka wśród nagrodzonych
Nobel w dziedzinie chemii jest przyznawany od 1901 roku. Pierwszym laureatem został Holender Jacobus Henricus van 't Hoff. Nagrodzono go za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego w roztworach. Chemiczny Nobel do tej pory został wręczony 114 razy. Odebrało go 191 laureatów. Było to jednak 189 osób, jako że dwie osoby uhonorowano dwukrotnie.
Wśród Polek i Polaków jedynie Maria Skłodowską-Curie była laureatką chemicznego Nobla. W 1911 roku otrzymała nagrodę za odkrycie polonu i radu, wydzielenie czystego radu i pracę nad własnościami chemicznymi pierwiastków promieniotwórczych. Był to już drugi Nobel dla Polki. Wcześniej, w 1903 roku, uczona została wyróżniona w dziedzinie fizyki, wraz z mężem Piotrem Curie i Henrim Becquerelem, za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości odkrytym przez Becquerela.
Oprócz chemii, Nobla przyznaje się także za zasługi na rzecz pokoju, w dziedzinie literatury oraz za wybitne osiągnięcia naukowe - w fizjologii lub medycynie, fizyce, a także ekonomii. Nazwiska zwycięzców tradycyjnie są ogłaszane w październiku, wręczenie wyróżnień odbywa się 10 grudnia, w rocznicę śmierci fundatora.
